1.   Bệnh sa sút trí tuệ là gì?

Sa sút trí tuệ (Dementia) mô tả một nhóm các triệu chứng ảnh hưởng đến nghiêm trọng trí nhớ, suy nghĩ và khả năng xã hội đủ nghiêm trọng để ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của người mắc phải. Đây không phải là một bệnh cụ thể, nhưng một số bệnh có thể gây ra chứng sa sút trí tuệ.

Mặc dù sa sút trí tuệ nói chung liên quan đến mất trí nhớ, mất trí nhớ có những nguyên nhân khác nhau. Nếu chỉ có triệu chứng mất trí nhớ thì không có nghĩa là người đó bị sa sút trí tuệ.

Bệnh Alzheimer là nguyên nhân phổ biến nhất của chứng mất trí tiến triển ở người lớn tuổi, nhưng có một số nguyên nhân khác cũng gây sa sút trí tuệ. Tùy thuộc vào nguyên nhân, một số triệu chứng sa sút trí tuệ có thể hồi phục.

2.   Triệu chứng

Các triệu chứng sa sút trí tuệ khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân, nhưng các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến bao gồm:

Thay đổi nhận thức

- Mất trí nhớ, thường được ghi nhận bởi người khác

- Khó giao tiếp hoặc tìm từ để giao tiếp

- Suy giảm chức năng thị giác và không gian, chẳng hạn như bị lạc khi đang lái xe

- Khó khăn biện luận hoặc giải quyết vấn đề

- Khó xử lý các nhiệm vụ phức tạp

- Khó khăn với việc lập kế hoạch và tổ chức

- Khó khăn với sự phối hợp chức năng vận động

- Nhầm lẫn và mất phương hướng, thay đổi tâm lý

Thay đổi tính cách

- Trầm cảm

- Lo âu

- Co các hành vi không phù hợp, không như bình thường

- Chứng hoang tưởng

- Kích động

- Ảo giác

3.   Nguyên nhân gây bệnh sa sút trí tuệ

Sa sút trí tuệ là do tổn thương hoặc mất các tế bào thần kinh và các kết nối của chúng trong não. Tùy thuộc vào vùng não bị tổn thương, chứng sa sút trí tuệ có thể ảnh hưởng đến mọi người theo những cách khác nhau và gây ra các triệu chứng khác nhau.

 Chứng sa sút trí tuệ được chia theo nhóm dựa trên những đặc điểm chung, như protein hoặc protein lắng đọng trong não hoặc phần não bị ảnh hưởng. Một số bệnh biểu hiện giống như chứng sa sút trí tuệ, chẳng hạn như bị ảnh hưởng do tác dụng phụ của thuốc, bệnh do thiếu vitamin ,nhưng triệu chứng giống sa sút trí tuệ trong các bệnh này có thể cải thiện khi được điều trị.

Chứng sa sút trí tuệ tiến triển

Các loại chứng sa sút trí tuệ tiến triển và không hồi phục bao gồm:

- Bệnh Alzheimer. Bệnh Alzheimer là nguyên nhân phổ biến nhất của chứng sa sút trí tuệ. Hiện nay, mặc dù phần lớn các nguyên nhân gây bệnh Alzheimer chưa được nắm rõ, các chuyên gia đều biết rằng một tỷ lệ nhỏ có liên quan đến đột biến ở ba gen, có thể truyền từ cha mẹ sang con. Trong khi một số gen khác nhau có thể liên quan đến bệnh Alzheimer, một gen quan trọng làm tăng nguy cơ là apolipoprotein E4 (APOE). Bệnh nhân mắc bệnh Alzheimer có các mảng và đám rối trong não. Mảng bám là một khối của một protein gọi là beta-amyloid và các đám rối là các rối sợi được tạo thành từ protein Tau. Người ta nghĩ rằng những khối này làm hỏng các tế bào thần kinh khỏe mạnh và các sợi kết nối chúng.

- Sa sút trí tuệ não mạch. Loại sa sút trí tuệ phổ biến thứ hai này là do tổn thương các mạch cung cấp máu cho não của người bệnh. Các vấn đề về mạch máu có thể gây ra đột quỵ hoặc làm hỏng não theo những cách khác nhau, chẳng hạn như làm hỏng các sợi trong chất trắng của não.

Các triệu chứng phổ biến nhất của chứng Sa sút trí tuệ não mạch bao gồm khó khăn trong việc giải quyết vấn đề, suy nghĩ chậm, mất tập trung và tổ chức. Những điều này đáng chú ý hơn là mất trí nhớ.

- Sa sút trí tuệ thể Lewy là khối protein bất thường có hình dạng giống như quả bóng bay được tìm thấy trong não của những người mắc chứng sa sút trí tuệ thể Lewy như bệnh Alzheimer và bệnh Parkinson. Đây là một trong những rối loạn mất trí tiến triển phổ biến hơn.

Các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến bao gồm có hành vi trong quá trình mơ khi ngủ, nhìn thấy những thứ không có thật (hay còn gọi là ảo giác thị giác) và các vấn đề về tập trung và chú ý. Các dấu hiệu khác bao gồm di chuyển không phối hợp hoặc chậm, run rẩy và cứng nhắc (parkinsonism).

- Bệnh sa sút trí tuệ tiền đình thái dương. Đây là một nhóm bệnh đặc trưng bởi sự phá vỡ (thoái hóa) của các tế bào thần kinh và các kết nối của chúng ở thùy trán và thái dương của não, các khu vực thường liên quan đến tính cách, hành vi và ngôn ngữ. Các triệu chứng phổ biến ảnh hưởng đến hành vi, tính cách, suy nghĩ, phán đoán, và ngôn ngữ và chuyển động.

- Sa sút trí tuệ hỗn hợp. Nghiên cứu khám nghiệm tử thi não của những người từ 80 tuổi trở lên mắc chứng mất trí nhớ cho thấy nhiều người có sự kết hợp của một số nguyên nhân, chẳng hạn như bệnh Alzheimer, chứng sa sút trí tuệ não mạch và sa sút trí tuệ thể Lewy. Các nghiên cứu đang được tiến hành để xác định mức độ mất trí nhớ hỗn hợp ảnh hưởng đến các triệu chứng và phương pháp điều trị.

Các rối loạn khác liên quan đến chứng sa sút trí tuệ

- Bệnh Huntington được biết đến là một bệnh di truyền làm ảnh hưởng đến những tế bào thần kinh trong não và tủy sống. Các dấu hiệu và triệu chứng bao gồm sự suy giảm nghiêm trọng về kỹ năng tư duy (nhận thức), thường xuất hiện vào khoảng 30 hoặc 40 tuổi.

- Chấn thương sọ não (TBI). Tình trạng này thường được gây ra bởi chấn thương đầu lặp đi lặp lại như võ sĩ, cầu thủ bóng đá hoặc chiến sĩ. Tùy thuộc vào phần não bị tổn thương, tình trạng này có thể gây ra các dấu hiệu và triệu chứng sa sút trí tuệ như trầm cảm, bùng nổ, giảm trí nhớ và suy giảm khả năng nói. Ngoài ra, chấn thương sọ não cũng có thể gây ra bệnh parkinson, các triệu chứng có thể không xuất hiện cho đến nhiều năm sau chấn thương.

-  Bệnh Creutzfeldt-Jakob (Bệnh bò điên; CJD: Nhũn não). Tình trạng này có thể là do sự lắng đọng của các protein truyền nhiễm được gọi là prion. Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh này thường xuất hiện sau 60 tuổi.

Bệnh Creutzfeldt-Jakob thường không rõ nguyên nhân nhưng có thể do di truyền. Nó cũng có thể do tiếp xúc với mô não hoặc hệ thần kinh bị bệnh, chẳng hạn như từ ghép giác mạc.

- Bệnh Parkinson. Nhiều người mắc bệnh Parkinson cuối cùng phát triển các triệu chứng sa sút trí tuệ (sa sút trí tuệ do bệnh Parkinson).

Tình trạng giống như mất trí nhớ có thể được đảo ngược

- Nhiễm trùng và rối loạn miễn dịch. Các triệu chứng giống như mất trí nhớ có thể do sốt hoặc các tác dụng phụ khác do cơ thể bạn cố gắng chống lại nhiễm trùng. Bệnh đa xơ cứng và các tình trạng khác do hệ thống miễn dịch của cơ thể tấn công các tế bào thần kinh cũng có thể gây ra chứng mất trí nhớ.

- Vấn đề trao đổi chất và bất thường nội tiết. Những người có vấn đề về tuyến giáp, lượng đường trong máu thấp (hạ đường huyết), quá ít hoặc quá nhiều natri hoặc canxi, hoặc các vấn đề về hấp thụ vitamin B-12 có thể phát triển các triệu chứng giống như sa sút trí tuệ hoặc những thay đổi nhân cách khác.

- Thiếu hụt dinh dưỡng. Không uống đủ chất lỏng (mất nước); không nhận đủ thiamin (vitamin B-1), thường gặp ở những người nghiện rượu mãn tính; và không nhận đủ vitamin B-6 và B-12 trong chế độ ăn uống có thể gây ra các triệu chứng giống như sa sút trí tuệ. Sự thiếu hụt đồng và vitamin E cũng có thể gây ra các triệu chứng sa sút trí tuệ.

- Tác dụng phụ của thuốc. Tác dụng phụ của thuốc, phản ứng với thuốc hoặc tương tác của một số loại thuốc có thể gây ra các triệu chứng giống như như sa sút trí tuệ.

- Tụ máu dưới màng cứng. Chảy máu giữa bề mặt não và màng não, thường gặp ở người cao tuổi sau khi bị ngã, có thể gây ra các triệu chứng tương tự như chứng sa sút trí tuệ.

 - U não. Hiếm khi, chứng sa sút trí tuệ có thể do tổn thương do khối u não gây ra.

- Não úng thủy áp suất bình thường. Tình trạng này gây ra bởi các tâm thất trong não mở rộng, có thể dẫn đến các vấn đề về đi lại, khó tiểu và mất trí nhớ.

4.   Các yếu tố nguy cơ

Các yếu tố nguy cơ không thể thay đổi

- Tuổi. Nguy cơ tăng lên khi bạn già đi, đặc biệt là sau 65 tuổi. Tuy nhiên, chứng mất trí nhớ không phải là một phần bình thường của quá trình lão hóa và chứng mất trí nhớ có thể xảy ra ở những người trẻ tuổi.

- Tiền sử gia đình. Có tiền sử gia đình mắc chứng sa sút trí tuệ khiến thế hệ sau có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Tuy nhiên, nhiều người có tiền sử gia đình không bao giờ phát triển các triệu chứng và nhiều người không có tiền sử gia đình nhưng lại bị sa sút trí tuệ.

- Hội chứng Down. Ở tuổi trung niên, nhiều người mắc hội chứng Down khởi phát bệnh Alzheimer sớm so với người bình thường.

Các yếu tố nguy cơ có thể thay đổi

- Ăn kiêng và tập thể dục. Nghiên cứu cho thấy thiếu tập thể dục làm tăng nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ. Và mặc dù không có chế độ ăn kiêng cụ thể nào làm giảm nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ, nhiều nghiên cứu chỉ ra tỷ lệ mắc chứng mất trí nhớ cao hơn ở những người ăn chế độ ăn không lành mạnh so với những người theo chế độ ăn kiểu Địa Trung Hải giàu sản phẩm, ngũ cốc, hạt và hạt.

- Sử dụng rượu quá mức. Một số nghiên cứu và đánh giá lớn đã phát hiện ra rằng rối loạn sử dụng rượu có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ, đặc biệt là chứng mất trí nhớ khởi phát sớm.

- Các yếu tố nguy cơ tim mạch bao gồm huyết áp cao (tăng huyết áp), cholesterol cao, tích tụ chất béo trong thành động mạch (xơ vữa động mạch) và béo phì.

- Trầm cảm. Mặc dù chưa được hiểu rõ, trầm cảm ở giai đoạn cuối đời có thể dẫn đến sự phát triển của chứng mất trí nhớ.

- Bệnh tiểu đường. Mắc bệnh tiểu đường có thể làm tăng nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ, đặc biệt nếu bệnh này được kiểm soát kém.

- Hút thuốc. Hút thuốc có thể làm tăng nguy cơ phát triển chứng mất trí nhớ và các bệnh về mạch máu.

- Ô nhiễm không khí. Các nghiên cứu trên động vật đã chỉ ra rằng các hạt ô nhiễm không khí có thể đẩy nhanh quá trình thoái hóa của hệ thần kinh. Và các nghiên cứu của con người đã phát hiện ra rằng việc tiếp xúc với ô nhiễm không khí - đặc biệt là từ khí thải giao thông và đốt gỗ - có liên quan đến nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ cao hơn.

- Chấn thương đầu. Những người bị chấn thương đầu nghiêm trọng có nguy cơ mắc bệnh Alzheimer cao hơn. Một số nghiên cứu lớn cho thấy ở những người từ 50 tuổi trở lên bị chấn thương sọ não (TBI), nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ và bệnh Alzheimer tăng lên. Nguy cơ gia tăng ở những người bị TBI nặng hơn và nhiều lần.

 - Rối loạn giấc ngủ. Những người bị ngưng thở khi ngủ và các rối loạn giấc ngủ khác có thể có nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ cao hơn.

- Thiếu hụt vitamin và dinh dưỡng. Hàm lượng vitamin D, vitamin B-6, vitamin B-12 và folate thấp có thể làm tăng nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ.

- Các loại thuốc có thể làm suy giảm trí nhớ. Cố gắng tránh các loại thuốc ngủ không kê đơn có chứa diphenhydramine (Advil PM, Aleve PM) và các loại thuốc dùng để điều trị chứng tiểu gấp như oxybutynin (Ditropan XL).

Nguồn: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/dementia/diagnosis-treatment/drc-20352019